Մուրադ Բեբիրօղլու
Հարգելի’ ընթերցողներ, Սուրբ Փրկիչ հիվանդանոցի ղեկավարության աջակցությամբ և ջանքերով ֆակսիմիլեի տեսքով 1900-1910 թթ. տարեգրքերից փորձել եմ հավաքել Արաբկիրի վերաբերյալ տեղեկություններ: Տարեգրքերում կարևոր տեղեկություններ կան առ այն, որ Արաբկիրի եպիսկոպոսությունը հիմնադրվել է 11-րդ դարում, 1902 թ. Արաբկիրի բնակչությունը կազմել է 20 000 մարդ, 1903 թ. Արաբկիրի կենտրոնում և շրջակա գյուղերում եղել է 19 եկեղեցի: Ստորև կարող եք հանդիպել այդ տեղեկություններին` ըստ ժամանակագրության:
Հ. Գ. Բառարանում որոշ բառեր չկարողացա գտնել, փորփել եմ և նախադասության իմաստից դուրս բերել, փակագծերում գրել եմ հայերենը հարցական նշանով: Ընդհանրապես չեմ կարողացել գտնել այն ճանապարհորդական բառարանը, որն, ասում են, հրատարակել են: Հուսով եմ` կներեք այս սիրողական աշխատանքում եղած այսքան սխալների համար:
1902թ. էջ 337. Արաբկիր
Արաբկիր` այգիներով և պարտեզներով շրջապատված ճարտարագործ քաղաք:
Բնակչությունը` 20 000:
Մանուսայի (կտորի տեսակ) աշխույժ վաճառականություն:
Ներմուծվել են անգլիական, ֆրանսիական, ավստրիական և ռուսական ապրանքներ, պարսկական և եվրոպական մետաքս, թեյ, պողպատ, երկաթ, արույր, անագ և ուրիշ մետաղներ, օճառ, պղպեղ, գամ և այլն:
Արտահանել են մանուսա և կեզի:
1903 թ., էջ 344, Արաբկիր
Առաջնորդ` Տ. Մուշեղ ծ. վրդ. Սերոբյան
Փոխանորդ` Տ. Վաղարշակ քհն. Եկավյան
Կրոնական ժողով
Թոռնիկ քհն. Պաղտիկյան,
Կորյուն քհն. Երամյան,
Վաղարշակ քհն. Եկավյան
Քաղաքացիական ժողով
Թովմաս Չուրիկյան
Կարապետ Գազանճյան
Նիկողոս Քեահայան
Նազարեթ Գասպարյան
Պողոս Տ. Հակոբյան
Սարգիս Օդաբաշյան
Եկեղեցիներ
Արաբկիրի Սուրբ Աստվածածին
Սուրբ Լուսավորիչ
Սուրբ Գևորգ
Սուրբ Հակոբ
Անջրդի Սուրբ Նշան
Սաղմկա Սուրբ Աստվածածին
Մաշկերտի Սուրբ Աստվածածին
Էհնեցիկ Սուրբ Աստվածածին
Քուշնա Սուրբ Աստվածածին
Վաղշեն Սուրբ Նշան
Հացկնի Սուրբ Նշան
Աղընի Սուրբ Աստվածածին
Ծագ Սուրբ Նշան
Խոռոչ Սուրբ Աստվածածին
Շեպիկ Սուրբ Աստվածածին
Կռանի Սուրբ Կարապետ
Ամբրգա Սուրբ Նշան
Ընդամենը 19 եկեղեցի
1904 թ., էջ 382, Արաբկիր
Մամուրելթ ուլ-Ազիզի Արաբկիր և Էկին կազաների (գավառ) մասին
Առաջնորդ` Տ. Մուշեղ ծ. վրդ. Սերոբյան
Փոխանորդ` Տ. Վաղարշակ քհն. Եկավյան
Կրոնական ժողով
Թոռնիկ քհն. Պաղտիկյան
Կորյուն քհն. Երամյան
Վաղարշակ քհն. Եկավյան
Քաղաքացիական ժողով
Թովմաս Չուրիկյան
Կարապետ Գազանճյան
Նիկողոս Քեահայան
Նազարեթ Գասպարյան
Պողոս Տ. Հակոբյան,
Սարգիս Օդաբաշյան
Եկեղեցիներ
Արաբկիրի Սուրբ Աստվածածին
Սուրբ Լուսավորիչ
Սուրբ Գևորգ
Սուրբ Հակոբ
Անջրդի Սուրբ Նշան
Սաղմկա Սուրբ Աստվածածին
Մաշկերտի Սուրբ Աստվածածին
Էհնեցիկ Սուրբ Աստվածածին
Քուշնա Սուրբ Աստվածածին
Վաղշեն Սուրբ Նշան
Հացկնի Սուրբ Նշան
Աղընի Սուրբ Աստվածածին
Ծագ Սուրբ Նշան
Խոռոչ Սուրբ Աստվածածին
Շեպիկ Սուրբ Աստվածածին
Կռանի Սուրբ Կարապետ
Ամբրգա Սուրբ Նշան
Ընդամենը 19 եկեղեցի
Վանք
Քեսրիկի Սուրբ Մամաս
1905 թ., էջ 300, Արաբկիր
Մամուրելթ ուլ–Ազիզի Արաբկիր և Էկին կազաների մասին
Փոխանորդ` Տ. Կորյուն քհն. Երամյան
Կրոնական ժողով
Տ. Վաղարշակ քհն. Եկավյան
Տ. Թոռնիկ քհն. Պաղտիկյան
Տ. Կորյուն քհն. Երամյան
Տ. Բաղդասար քհն. Պարասակյան
Քաղաքացիական ժողով
Գևորգ Օդաբաշյան
Կարապետ Չուրիկյան
Մարտիրոս Այճյան
Մարտիրոս Չիզմեճյան
Մինաս Մալըմյան
1906 թ., էջ 406 Արաբկիր
Մամուրելթ ուլ–Ազիզի Արաբկիր և Էկին կազաների մասին
Հոգևոր առաջնորդի տեղապահ` Մերուժան վրդ. Աշխարհունի
Փոխանորդ` Տ. Կորյուն քհն. Երամյան
Կրոնական ժողով
Տ. Վաղարշակ քհն. Եկավյան
Տ. Թոռնիկ քհն. Պաղտիկյան,
Տ. Կորիուն քհն. Երամյան
Տ. Բաղդասար քհն. Պարասակյան
Քաղաքացիական ժողով
Գևորգ Օդաբաշյան
Կարապետ Չուրիկյան,
Մարտիրոս Այճյան
Մարտիրոս Չիզմեճյան
Մինաս Մալըմյան
Հակոբ Բասմաճյան
Փիլիպոս Չիրքինյան
1907 թ., էջ 354, Արաբկիր
Մամուրելթ ուլ–Ազիզի Արաբկիր և Էկին կազաների մասին
Հոգևոր առաջնորդի տեղապահ` Մերուժան վրդ. Աշխարհունի
Փոխանորդ` Տ. Կորիուն քհն. Երամյան
Կրոնական ժողով
Տ. Վաղարշակ քհն. Եկավյան
Տ. Թոռնիկ քհն. Պաղտիկյան,
Տ. Կորիուն քհն. Երամյան
Տ. Բաղդասար քհն. Պարասակյան
Քաղաքացիական ժողով
Գրիգոր Մալըմյան
Մհի. Թովմաս Զուրիկյան
Կարապետ Գազանճյան
Մամաս Բավլրցյան
Մհ. Պողոս Թերզիբաշյան
Պողոս Տեր Հակոբյան
Սարգիս Երամյան
1908 թ., էջ 240, Արաբկիր
Մամուրելթ ուլ–Ազիզի Արաբկիր և Էկին կազաների մասին
Հոգևոր առաջնորդի տեղապահ` Մերուժան վրդ. Աշխարհունի
Փոխանորդ` Տ. Կորիուն քհն. Երամյան
Կրոնական ժողով
Տ. Վաղարշակ քհն. Եկավյան
Տ. Թոռնիկ քհն. Պաղտիկյան,
Տ. Կորիուն քհն. Երամյան
Տ. Բաղդասար քհն. Պարասակյան
Քաղաքացիական ժողով
Գրիգոր Մալըմյան
Մհի. Թովմաս Զուրիկյան
Կարապետ Գազանճյան
Մամաս Բավլրցյան
Մհ. Պողոս Թերզիբաշյան
Պողոս Տեր Հակոբյան
Սարգիս Երամյան
Էջ 296
1834 թ. Պատրիարքարանի փաստաթղթերում տեսնում ենք, որ եպիսկոպոսությունների թիվը հասել է 36-ի:
Մինչ 1834 թ. Արաբկիրի եպիսկոպոսությունը եղել է անկախ:
Էջ 319-320
Ակնի կամ Էղինի մերձակա Նարեկա վանքը 11-րդ դարի սկզբին է կառուցվել, հավանաբար եպիսկոպոսությունն էլ է միաժամանակ հիմնվել: Այս եպիսկոպոսության հոգևոր առաջնորդների մասին իմանում ենք միայն 16-րդ դարից հետո:
1855-1861 թթ. միացել է Դիարբեքիրի եպիսկոպոսությանը, 1898-1900 թթ.` Արաբկիրի: 1904 թ., երբ նոր եպիսկոպոսությունը ցրվել է, Արաբկիրն ու Էղինը, հիմնելով իրենց յուրահատուկ անկախ եպիսոկոպոսություններ, դարձել են միացյալ եպիսկոպոսություն, սակայն հաջող գործունեություն չեն ծավալել: Այսօր Խարբերդի առաջնորդության կազմում են: Խարբերդի սանջակը, Էղին կազան ստորադասվել են այս եպիսկոպոսությանը:
Արաբկիրը նույնպես, հիմնված լինելով 11-րդ դարում, երկար ժամանակ եղել է անկախ: 1759 թ. կամ մի փոքր շուտ մտել է Պոլսո հայոց պատրիարքարանի կազմի մեջ:
http://hyetert.blogspot.com/2012/10/1900-1910-surp-prgic-hastanesi.html
Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը
Akunq.net
