ԲԵՐԿՐԻ. քաղաք Մեծ Հայքի Վասպուրական նահանգի Առբերանի գավառում՝ Վանից 77 կմ հյուսիս-արևելք: Գնունիների նախարարական տոհմի ժառանգական տիրույթը: Մեծ Հայքի 387թ. և 591թ. բաժանումներով Բերկրին զավթել է Սասանյան Պարսկաստանը, VIII-IXդդ.` արաբական զանազան ցեղեր: 880թ. Իշխանաց իշխան Աշոտ Բագրատունին ազատագրել է Բերկրին: IX-XI դդ.` տարանցիկ առևտրի կենտրոն (հիշատակվում է որպես բերդաքաղաք): 1021-ին զավթել է Բյուզանդական կայսրությունը, 1054-ին`…
Արեւմտեան Հայաստանի քաղաքներ
Արեւմտեան Հայաստանի քաղաքներ
ԲԻԹԼԻՍ (ԲԱՂԵՇ)
ԲԱՂԵՇ, Բաղաղեշ` Բիթլիս. քաղաք Մեծ Հայքի Աղձնիք նահանգի Սալնոձոր գավառում՝ Վանա լճից 18 կմ հարավ-արևմուտք՝ ծովի մակերևույթից մոտ 1500 մ բարձրության վրա: Հսկել է Հայկական Տավրոսի ամենամատչելի լեռնանցքը` Ձորա պահակը: Արաբ առաջին աշխարհագիրները Բաղեշը անվանել են Արմինիայի ծաղկող քաղաք, իսկ Թովմա Արծրունին այն հիշատակում է որպես ՙշահաստան՚: Xդ. 2-րդ կեսին՝ արաբական ամիրայությունների քայքայումից հետո, Բաղեշում…
Արեւմտեան Հայաստանի քաղաքներ
ԲԻՆԿՅԱՆ
ԲԻՆԿՅԱՆ, Բենեկեան. գյուղաքաղաք Արևմտյան Հայաստանում՝ Սեբաստիայի նահանգի Տևրիկ գավառում՝ Ակնից մոտ 35 կմ հյուսիս-արևմուտք՝ Եփրատի ափին՝ դժվարամատչելի, ժայռոտ վայրում: XXդ. սկզբինուներ մոտ 850 հայ բնակչություն: Զբաղվում էին երկրագործությամբ, արհեստներով, առևտրով: Ունեին երեք եկեղեցի (Ս.Աստվածածին, Ս.Հրեշտակապետ, Երեք Մանկունք), ուխտատեղիներ, երկու վարժարան Մեսրոպյան արական (110տղա) և Նունեյան օրիորդաց վարժարանը (130 աղջիկ): Դպրոցներին նյութապես օգնում էր Երկրագործական ընկերությունը:…
Արեւմտեան Հայաստանի քաղաքներ
ԴԱՏՎԱՆ
ԴԱՏՎԱՆ. ավան Մեծ Հայքի Տուրուբերան նահանգի Բզնունիք գավառում՝ Վանա լճի հարավարևմտյան եզերքին: Բզնունիների տիրույթը: VIIIդ. սկզբին զավթել է արաբական Շայբան ցեղը: Xդ. մտել է Վասպուրականի Արծրունյաց թագավորության մեջ: 1555թ. Դատվանը զավթել են թուրքերը: Հետագայում մտցվել է Բիթլիսի նահանգի մեջ, եղել համանուն գավառակի Դատվան (Ռահվա) գյուղախմբի կենտրոնը: XXդ. սկզբին` մոտ 120 տուն հայ բնակչություն: Հայերն զբաղվում…
Արեւմտեան Հայաստանի քաղաքներ
ԴԻԱՐԲԵՔԻՐ
ԴԻԱՐԲԵՔԻՐ, (դիար-երկիր և բաքր-արաբական ցեղանուն), բուն անունը` Ամիդ, Ամիթ, Էմդ. քաղաք Մեծ Հայքի Չորրորդ Հայք նահանգում՝ Արևմտյան Տիգրիսի աջ ափին՝ Հայկական Տավրոսի հարավային ճյուղից (Կարաջադաղ) իջած հրահոսանքի ծայրին: Հիմնադրման ժամանակն անորոշ է: Աքադդական սեպաձև արձանագրություններում հիշատակվում է մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի վերջին՝ Ամեդու անունով: Մ.թ.ա. IXդ. հիշատակվում է, որպես Բիտ Զամանի իշխանության կենտրոն: Մ.թ.ա.IX-VIIIդդ. Ուրարտու թագավորության…
Արեւմտեան Հայաստանի քաղաքներ
ԵՎԴՈԿԻԱ
ԵՎԴՈԿԻԱ, Թոխաթ, Թոքաթ. քաղաք Փոքր Հայքում (այժմ` Թուրքիայի Թոքաթի իլի վարչական կենտրոնը): Հռոմի և Բյուզանդիայի տիրապետության ժամանակաշրջանում (մ.թ.ա. I – մ.թ. XIIդդ) հայաբնակ Եվդոկիայում հաստատվել են սակավաթիվ հույներ, իսկ հետագա մահմեդական նվաճողների, հատկապես օսմանյան տիրապետության ժամանակաշրջանում` զգալի թվով մահմեդականներ: XIXդ. վերջին Եվդոկիայում ապրել է մոտ 11 հազար, 1915թ. Մեծ Եղեռնի նախօրեին` շուրջ 14 հազար հայ…
Արեւմտեան Հայաստանի քաղաքներ
ԵՐԶՆԿԱ
ԵՐԶՆԿԱ, Երեզ, Երիզա, Արզնկա (արաբական աղավաղմամբ` Արզինջան, թուրքերեն` Էրզինջան). քաղաք Արևմտյան Հայաստանում՝ Եփրատի աջ ափին, Էրզրումի նահանգի Երզնկա գավառի կենտրոնը: Հիշատակվում է դեռևս մ.թ.ա. VIIIդ. ուրարտական սեպաձև արձանագրություններում: Համապատասխանում է Բարձր Հայք նահանգի Եկեղյաց գավառի Երիզա ավանին, որտեղ գտնվել է Անահիտ աստվածուհու հեթանոսական տաճարը: Հայաստանի առաջին բաժանմամբ (387թ.) անցել է Բյուզանդիային, դարձել Արշակ Գ թագավորի…
Արեւմտեան Հայաստանի քաղաքներ
ԷՐԶՐՈՒՄ
ԷՐԶՐՈՒՄ, Կարին, Կարնո քաղաք, Թեոդուպոլիս, Թեոդոսուպոլիս, Արզրում. քաղաք Արևմտյան Հայաստանում՝ Էրզրումի դաշտի հարավարևելյան մասում՝ Եփրատի և Երասխի ակունքների մոտ՝ Այծպտկունք լեռնագագաթից մոտ 4 կմ հյուսիս-արևելք: Էրզրումի նահանգի վարչական կենտրոնը: Ենթադրվում է, որ Էրզրումի բնիկ Կարին անվանումը էթնիկական ծագում ունի: Դեռևս IVդ. հիշատակվում է որպես մարդաշատ քաղաք (եղել է Կարին գավառի կենտրոնը): Հայաստանի 387թ. բաժանումից հետո…
Արեւմտեան Հայաստանի քաղաքներ
ԹՈԿԱՏ
ԹՈԿԱՏ, Բերիզա, Եվդոկիա, Եվդոկսիա, Եվդոքսիա, Թավկատ, Թոգադ, Թոգաթ, Թոգատ, Թոխաթ, Թոխատ, Թոկադ, Թոկաթ, Թողաթ, Թոքադ, Թոքաթ, Թոքատ, Թուխաթ, Թուկաթ, Թուղատ, Տոքաթ. քաղաք Փոքր Հայքում, Առաջին Հայք պրովինցիայում: Հետագայում մտնում էր Սեբաստիայի նահահանգի մեջ, Թոկատի գավ–ի (նաև` գավառակի) կենտրոնն էր: Այժմ Թուրքիայի Թոկատի վիլայեթի կենտրոնն է: Քաղաքը գտնվում է Իրիս գետի միջին հոսանքում՝ նրա ձախակողմյան վտակ…
Արեւմտեան Հայաստանի քաղաքներ
ԹՈՐԴԱՆ
ԹՈՐԴԱՆ, Թորթան. ավան Մեծ Հայքի Բարձր Հայքի Դարանաղի գավառում՝ Սեպուհ լեռան արևելյան լանջին: Թորդանում եղել է մեհյան, որտեղ, Ագաթանգեղոսի վկայությամբ, կանգնեցված էր ասորական Բարշամ աստծո անդրին: Քրիստոնեության տարածման ժամանակ մեհյանը կործանվել է, և նրա ավերակների վրա կառուցվել Ս.Խաչ (Ս.Նշան) վանքը: Գրիգոր Ա Լուսավորիչը Թորդանում կառուցել է տվել առաձնատուն, ստեղծել փոքրիկ պարտեզ, որի տեղում հետագայում կառուցվել…
