Bir senelik ‘önemli’ olayları topluca sunmak üzere hazırlanmış yayınlar olan yıllıklar, basın- yayın alanının periyodikleri kapsamı dahilindedir. Batı’da ‘almanac’, Osmanlı Devleti döneminde ise ‘sal’ (sene) ve ‘name’ (kitap) kelimelerinin birleştirilmesiyle, ‘salname’ olarak adlandırılmışlardır. Osmanlı resmi salnameleri genel olarak imparatorluktaki, özel olarak da şehirlerdeki ekonomik ve sosyal hayat, sağlık, eğitim, ziraat, nüfus gibi birçok alana dair kısa dökümler sunar ve belgesel nitelik taşıdıkları için başvuru kaynakları arasında yer alırlar. Osmanlı döneminde sınırlı sayıda özel salname de yayımlanmıştır.
Her yıllığın süreli yayın kapsamına dahil edilmez; örneğin şirketlerin yılda bir yayımladıkları faaliyet raporları, bilançoları ve benzeri belgeleri bu kapsama girmez.
‘Yıllık’ın Ermenicedeki karşılığı ‘dari’ (sene) ile ‘kirk’ (kitap) ya da ‘tsuyts’ (gösteri) kelimelerinin birleşiminden oluşan ‘darekirk’ veya ‘daretsuyts’ tur. Ermeni süreli yayınları içinde yıllıklar özel bir kategori oluşturacak çeşitlilik ve zenginliktedir. Bağımsız yıllıkların yanı sıra, gazete, dergi adıyla yayımlanan, edebiyat, sanat, sinema, mizah, ziraat, tıp gibi özel bir konuya ayrılmış ya da bütün bir seneyi çeşitli yönleriyle yansıtmayı amaçlayan karma yıllıklar da bulunmaktadır.
Ermeni yıllıkları denince, akıllara öncelikle Teotig (Teotoros Lapçinciyan) ve ‘Amenun Daretsuytsı’ (Herkesin Yıllığı), ardından ‘Intartsag Daretsuyts Surp Pırgiç Azkayin Hivantanotsi’ (Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi Genel Yıllığı) gelir. Başka kaynaklarda bulunmayan, çok sayıda önemli tarihsel belge ve bilgi, fotoğraf, karikatür, biyografik not barındıran bu yıllıkları önümüzdeki haftalarda ele alacağız.
Mizah ve hiciv periyodikleri de Ermeni süreli yayınları içinde özel bir kategori oluşturur. Bu yayınlarda haber, yorum, eleştiri yazılarına, fotoğrafların yanında karikatürler de eşlik eder. Günün siyasi, ekonomik, kültürel, sosyal ve aşk meşk, dedikodu ortamını karikatür ile de ifade etmeye çalışırlar. Bu eşlik bazı periyodiklerde haberin, yorumun ağırlıklı olarak doğrudan karikatürle ifade edildiği, sayfalarının önemli bir kısmını karikatüre ayıran Gavroş ve Gigo gibi onlarca periyodik de bulunmaktadır.
‘Gigo’ bir mahlas; gazeteci yazar Krikor Torosyan’ın takma ismi. Torosyan’ın 1909’da bu isimle kurduğu Ermenice periyodik, çeşitli nedenlerle kapanmış, kapatılmış, ancak 1915’e kadar –Gohag, Zurna, Gindo, Hugo isimleriyle– yayınını sürdürmüştür. Torosyan, ayrıca, düzenli olarak, 17×12 cm ebadında, yaklaşık 300 sayfalık bir yıllık da yayımlar: ‘Gigoyi Daretuyts’ (Gigo Yıllığı).
Bu haftaki sohbetimizde Gigo Yıllığı’nda yer alan üç karikatürü paylaşacağız.
İlk karikatürde adı geçen Patrik Zaven Der Yeğiyayan (1868-1947) hakkında kısa bir not düşelim ve karikatürü öyle okuyalım.
Patrik Zaven 1868’de Musul’da doğdu. 1895’te İzmit’te bulunan Armaş Ruhban Okulu’ndan mezun oldu. 1897’de İstanbul’da çeşitli kiliselerde görev yaptı. 1898’de Erzurum’a ruhani önder kaymakamı olarak atandı. 1906’da ruhani önder oldu ve istifa ederek İstanbul’a döndü. 1908’de ruhani önder kaymakamı olarak Van’a, sonra ruhani önder olarak Diyarbakır’a atandı. Diyarbakır’da görev yaparken, 1910’da episkopos olarak takdis edildi. 1913’te İstanbul patrikliğine seçildi. İmparatorluk döneminin son patriği olan Zaven Der Yeğiyayan, tarihin en kötü döneminde patriklik yapması yetmezmiş gibi, hem devlet hem de halk tarafından suçlanan bir patrik oldu.
“Agos”, Sayı:782
01 Nisan 2011
Leave a Reply